همه چیز در مورد مرخصی استحقاقی

مرخصی استحقاقی براساس ماده ۶۴ قانون کار محاسبه می شود:

مرخصي استحقاقي سالانه كارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا يك ماه است. ساير روزهاي تعطيل جزء ايام مرخصي محسوب نخواهد شد. براي كار كمتر از يكسال مرخصي مزبور به نسبت مدت كار انجام يافته محاسبه ميشود.

متن این قانون برای محاسبه استحقاقی، در نگاه اول پیچیده به نظر می رسد ولی با در نظر گرفتن نکات زیر، نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی به راحتی انجام می شود:

• مرخصی استحقاقی با احتساب ۴ جمعه، یک ماه می شود. در واقع از آنجا که قانون کار، جمعه را از مرخصی استحقاقی مستثنی کرده است،‌ خالص مرخصی استحقاقی، ۲۶ روز در طول سال می شود. نتیجتا، میزان مرخصی استحقاقی در هر ماه، ۱۶ ساعت می شود. از آنجا که ساعت کاری در هر روز ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه می باشد، میزان مرخصی استحقاقی ماهانه، ۲.۵ روز می شود.
• جمعه و روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی سالانه کارگران محسوب نخواهد شد. (ماده ۶۴ قانون کار)
• میزان مرخصی روز پنجشنبه بستگی به عرف کارگاه و یا شرکت و میزان ساعت کار پرسنل در روز پنجشنبه دارد.
• کارگر تنها می‌تواند ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره مرخصی نماید. (ماده ۶۶)
• نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارمندان (کارگران) و مدت آن و شرایط برگشت آن‌ها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین می‌‌شود. (ماده ۷۲)
• کارگران کارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد بر اساس میانگین کارمزد در روزهای کارکرد آخرین ماه را دارند. (ماده ۳۴)
• کارگران کارمزد برای روز‌های جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد را دارند و مأخذ محاسبه میانگین کارمزد آن‌ها در روز‌های کار کرد، آخرین ماه کار آن‌ها است. مبلغ پرداختی هم نباید کمتر از حداقل مزد قانونی باشد. (ماده ۴۳)
• برای کار کمتر از یکسال، مرخصی کارگران به نسبت مدت کار محاسبه می‌شود. (ماده ۶۴)
• در صورت عدم توافق کارگر و کارفرما در مورد زمان مرخصی استحقاقی کارگران، نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجراست. (ماده ۶۹)
• در صورت استعفا و ترک کار، مطالبات بابت مرخصی‌های باقیمانده به کارگر تعلق نمی‌گیرد.
• در صورت بازنشستگی، ازکارافتادگی کلی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، مطالبات بابت مرخصی وزارت کار استفاده نشده به کارگر یا ورثه پرداخت می‌شود.
• به ایام مرخصی زایمان، در صورتی که ایام مذکور که به تأیید سازمان بیمه تأمین اجتماعی رسیده باشد مرخصی استحقاقی نیز تعلق می گیرد.
• مرخصی استحقاقی، به نیروی کار اقماری، بازاریاب،‌ فروش، کارمزدی و غیره در صورتی که برای آنها بیمه تامین اجتماعی رد شود،‌ مشمول قانون کار می شوند و مرخصی استحقاقی به آنها نیز تعلق می گیرد.
• مدت زمان مرخصی استعلاجی، از مرخصی استحقاقی کسر نمی گردد. از آنجا که مطابق ماده 74 قانون کار مدت مرخصی استعلاجی با تایید سازمان تامین اجتماعی جزء سوابق کار و بازنشستگی کارگران محسوب خواهد شد لذا کارگر در ایام مذکور نیز مشمول برخورداری از مرخصی استحقاقی موضوع ماده 64 قانون مرقوم خواهد بود. ولی از آنجا که بر اساس ماده 66 این قانون کارگر نمی تواند بیش از 9 روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره نماید، در مورد کارگرانی که تمام طول سال را در مرخصی استعلاجی بوده و نتوانند از مرخصی سالانه خود استفاده نمایند تنها 9 روز از مرخصی آن سال به حساب ذخیره مرخصی آنان منظور می شود.
• در صورتی که کارگر در طول یک سال کاری بیش از ۲۶ روز از مرخصی استفاده کرده باشد، مازاد آن مرخصی، مرخصی بدون حقوق تلقی می شود و بایستی از کارکرد ماهانه کسر گردد.
• مرخصی های موردی موضوع ماده 73 قانون کار که به مناسبت ازدواج دائم و یا فوت پدر و مادر، همسر و اولاد به کارگران داده می‌شود جدا از مرخصی استحقاقی سالانه کارگر بوده و ارتباطی با مرخصی استحقاقی سالیانه موضوع ماده 64 قانون کار ندارد.
• به مدت مرخصی استحقاقی، عیدی و سنوات تعلق می گیرد. به استناد ماده 64 قانون کار، باتوجه به اینکه مدت مرخصی استحقاقی جز  حقوق حقه ی کارگران می باشد و مدت مذکور جز سابقه ی ایشان محسوب می گردد، بنابراین به مدت مرخصی استحقاقی، عیدی و سنوات پایان خدمت تعلق می گیرد.

مدت و مقدار مرخصی استحقاقی طبق قانون کار، به طور کلی یک ماه است و روش استفاده از آن با توافق کارگر یا کارفرما تعیین خواهد شد. با این حال، بعضی اوقات کارگر امکان یا تمایل به استفاده از کل مرخصی استحقاقی خود را ندارد و می‌خواهد بخشی از آن را نگه دارد تا در سال بعد از آن استفاده نماید یا مبالغ مربوط به ذخیره مرخصی را دریافت کند. در این رابطه، می‌توان پرسید که چه مدت می‌توان مرخصی استحقاقی را نگه داشت و مرخصی استحقاقی را ذخیره کرد تا سال آینده از آن استفاده کرد؟

پاسخ به این سؤال در ماده 66 قانون کار ذکر شده است که با تاکید بر حفظ سلامتی نیروی کار از طریق برخورداری از مرخصی این اصول را مشخص می‌کند: "کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را نگه دارد". بنابراین، حتی اگر کارگر یا کارمند به هیچ وجه از مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند، بیش از نه روز از آن ذخیره نمی‌شود.

دلیل وضع این قانون این بوده است تا کارگران تشویق به استفاده از مرخصی استحقاقی خود شوند تا دچار استهلاک و استرس در اثر کار زیاد نشوند

قانونی تحت عنوان قانون مرخصی بین تعطیلی وجود ندارد. بلکه قانون مرخصی کارگران طبق قانون کار تعیین می شود. در صورتی که یک روز کاری بین دو تعطیلی وجود داشته باشد، مثلا یکشنبه تعطیل باشد و شنبه بین تعطیلی بین یکشنبه و جمعه باشد، شنبه روز کاری محسوب می شود. در صورتی که کارگر بخواد شنبه را مرخصی بین تعطیلی بگیرید، یک روز از مرخصی استحقاقی کارگر کسر می گردد.

جمعه و روزهای تعطیل، جزو مرخصی استحقاقی محسوب نمی شود. طبق ماده 62 قانون کار ، حقوق روز جمعه ، یک ششم حقوق روزهای کاری آن هفته می باشد. بدین معنی که اگر کارگری از شنبه تا پنجشنبه کار کرده باشد یا مرخصی استحقاقی گرفته باشد، حقوق روز جمعه بصورت کامل به وی تعلق میگیرد.

اما اگر سه روز در هفته کار کرده باشد، نصف حقوق جمعه و اگر کل هفته را غیبت داشته باشد، روز جمعه نیز به عنوان غیبت محسوب می شود. (مرخصی استحقاقی ، استعلاجی و مأموریت جزو کارکرد محسوب می شود)
روزهای تعطیل هم به همین شکل محاسبه می شود.

مرخصی ساعتی زیرمجموعه مرخصی استحقاقی می باشد. این نوع از مرخصی، برای کارهای اداری و شخصی کارگران استفاده می شود.

میزان مرخصی ساعتی در قانون کار تعریف نشده و از ۱ تا ۸ ساعت در روز بر طبق سیاست های کارفرما متفاوت می باشد. به ازای هر ۸ ساعت مرخصی ساعتی، یک روز از مرخصی استحقاقی کسر می گردد.

رویه اشتباهی وجود دارد که برخی کارفرمایان، مرخصی ساعتی بیشتر از ۴ ساعت، یا بیشتر از ۶ ساعت را یک روز مرخصی استحقاقی در نظر می گیرند که این موضوع کاملا اشتباه است.

به هر میزان مرخصی ساعتی که کارگر استفاده می کند، ابتدا ساعات مرخصی جمع شود و تبدیل به روز شود و سپس از مرخصی استحقاقی سالانه کارگر کسر گردد. در صورتی که مرخصی ساعتی کمتر از یک روز شد، به همان میزان از مرخصی استحقاقی کارگر کسر گردد.

اگرچه در صورتی که مرخصی ساعتی بیشتر از ۴ ساعت در آیین نامه انضباطی به عنوان یک روز مرخصی در نظر گرفته شده باشد و به کارگر اعلام شده باشد، امکان در نظر گرفتن این توافق برای کسر کامل روز برای مرخصی ساعتی بیشتر از ۴ ساعت وجود دارد.

چیزی به نام مرخصی ماهانه در قانون کار تعریف نشده است. بلکه مرخصی ماهانه همان مرخصی استحقاقی است که مدت آن ۲۶ روز در سال است که با ۴ جمعه، جمعا ۳۰ روز می شود. در صورتی که کارگری می خواهد کل مرخصی استحقاقی سالانه خود را به صورت یک ماه کامل دریافت کند، امکان مرخصی ماهانه از نظر قانون کار وجود دارد، فقط می بایست توافق و تایید کارفرما نیز کسب شود.

کارفرمایان مختلف، سیاست های مختلفی برای تعداد روز مرخصی استحقاقی دارند. ولی نکته اصلی این است که کارمند برای گرفتن مرخصی استحقاقی می بایست با کارفرما هماهنگ کند و تایید کارفرما برای مرخصی استحقاقی الزامی است.

در صورت عدم موافقت با مرخصی استحقاقی یا عدم تایید مرخصی استعلاجی، طبق ماده ۶۹ قانون کار، نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجراست. در واقع می توان از کارفرما برای عدم تایید مرخصی استحقاقی در اداره کار شکایت کرد.

میزان مرخصی استحقاقی کارگران مشاغل سخت براساس ماده ۶۵ قانون کار محاسبه می شود:

مرخصي ساليانه كارگراني كه به كارهاي سخت و زيان آور اشتغال دارند 5 هفته یا ۳۵ روز ميباشد. استفاده از اين مرخصي، حتي الامكان در دو نوبت و در پايان هر شش ماه كار صورت ميگيرد.

مستند به ماده 72 قانون کار، بازخرید ایام مرخصی استحقاقی استفاده نشده تنها در موارد فسخ یا خاتمه قرارداد کار یا بازنشستگی و از کار افتادگی کلی کارگر و یا تعطیل کارگاه پیش بینی شده و در شرایطی که کارگر همچنان در کارگاه شاغل است با عنایت به تضاد با ماده 72 قانون کار و با التفات به فلسفه و علل برقراری مرخصی استحقاقی سالانه در حقوق کار، مبنی بر لزوم استراحت کارگران و جلوگیری از فرسودگی نیروی کار، بازخرید مرخصی سالانه کارگران و حتی ذخیره مرخصی آنان میسر نخواهد بود.