نکات مهم محاسبه اضافه کاری - ۱۴۰۳

یکی از مهمترین و چالش برانگیزترین عملیات حسابداری در بحث محاسبه حقوق و دستمزد، مربوط به محاسبه ساعت کاری و پس از آن محاسبه مبلغ اضافه کاری در اکسل می باشد

فرمول محاسبه مبلغ اضافه کاری از افزودن ۴۰% به مزد یک ساعت کار عادی بدست می آید. مزد یک ساعت کار عادی نیز از تقسیم حقوق یا مزد ماهانه بر ساعات کارکرد موظفی ( موضوع ماده ۵۱ قانون کار ) بدست می آید.

یک اشتباه رایج در محاسبه آنلاین اضافه کاری این است که ساعات کاری موظفی ماه را عددی ثابت در نظر می گیرند و محاسبه مبلغ اضافه کاری را بر اساس آن عدد ثابت محاسبه می کنند. عدد ۲۲۰ در محاسبه اضافه کاری نیز ناشی از همین اشتباه می باشد. با توجه به اینکه تعداد روزهای کاری و تعطیلات رسمی و تعداد روزهای هر ماه متفاوت است بنابراین ساعت کاری ماهانه و هفتگی کارگران نیز ثابت نیست.

مطابق با آنچه در قانون کار آمده، درصد اضافه کاری برابر با ۱/۴ است. به‌عبارت ساده‌تر هر ساعت اضافه‌ کاری برابر با ۱۴۰ درصد دستمزد هر ساعت فعالیت عادی است. بنابراین چگونگی محاسبه اضافه کاری به این صورت می باشد:

ساعت اضافه کاری ماه = ساعت کارکرد واقعی ماه – ساعت کارکرد موظفی ماه

حقوق هر ساعت اضافه کاری = ۱.۴ × ( ۷.۳۳ ÷ مزد ثابت روزانه )

مبلغ اضافه کاری ماه = مزد هر ساعت اضافه کاری × ساعت اضافه کاری ماه

طبق ماده ۳۶ قانون کار مبنای محاسبه اضافه کاری حقوق ثابت یا مبنا می باشد. در واقع مجموع دستمزد ثابت و پایه سنواتی ، مزد مبنا را تشکیل می دهد که ملاک محاسبه حقوق و اضافه کاری و حق شیفت و عیدی و سنوات و ماموریت می باشد. بنابراین مزد مبنا هر کارگر باید در نظر گرفته شود تا اضافه‌ کاری به‌درستی محاسبه شود. همچنین در حساب کردن اضافه کاری باید توجه داشت که بن، حق مسکن و حق اولاد را نباید در نظر گرفت و مزد مبنا در نظر گرفته می شود.

طریقه محاسبه ساعت اضافه کاری به این صورت است که ابتدا ساعت موظفی ماه مورد نظر مشخص می شود، سپس از جمع ساعت کارکرد واقعی آن ماه کسر می شود. مبلغ مورد نظر ساعات اضافه کاری می باشد.

البته نکته مهمی که در روش محاسبه اضافه کاری باید به آن دقت شود این است که طبق قانون کار ساعات کار موظفی در هفته حداکثر ۴۴ ساعت است، و اگر ساعت کاری بیشتر از ۴۴ ساعت در هفته باشد ( فارغ از اینکه کارکرد ماه چقدر است ) به عنوان اضافه کاری در نظر گرفته می شود.

با توجه به اینکه تعداد روزهای کاری و تعطیلات رسمی و تعداد روزهای هر ماه متفاوت است، بنابراین ساعت کاری ماهانه و هفتگی کارگران نیز ثابت نیست. برای محاسبه ساعت کاری موظفی، تعطیلات و جمعه ها و مرخصی استحقاقی را از تعداد روزهای ماه کم کرده و حاصل را در ساعت کاری کارگران در طول روز (۷.۳۳ ساعت) ضرب می کنیم. طبق قانون کار ساعت کاری کارگران در هفته حداکثر ۴۴ ساعت است که با تقسیم این عدد بر۶ ، عدد ۷.۳۳ ساعت را به عنوان ساعت کاری کارگران در روز در نظر میگیریم

منظور از محاسبه نرخ اضافه کاری به زبان ساده این است:‌ اضافه کاری ساعتی چقدره؟ در واقع پس از محاسبه ساعات اضافه کاری در یک ماه، باید بدانیم که یک ساعت اضافه کاری چقدر است. همانطور که مطرح شد، مبنای محاسبه اضافه کاری حقوق ثابت یا مبنا می باشد. بنابراین نحوه محاسبه هر ساعت اضافه کاری به این صورت است که ابتدا دستمزد یک ساعت کار بر اساس حقوق ثابت را محاسبه کرده، سپس عدد بدست آمده را در ۱.۴ ضرب می کنیم.

در اینجا محاسبه مبلغ اضافه کاری را با ذکر یک مثال توضیح می دهیم. فرض کنیم کارکرد شخصی در فروردین ماه 1403 برابر با ۱۸۷ ساعت بوده است. با در نظر گرفتن اینکه کارکرد موظفی در مهر ماه ۱۷۶ ساعت بوده است، با توجه به فرمول اضافه کاری ابتدا ساعت اضافه کاری ماه را محاسبه و سپس براساس آن مبلغ اضافه کاری کارگر را مشخص میکنیم:

توجه: محاسبه اضافه کاری برای سال ۱۴۰۳ می باشد

ساعت اضافه کاری ماه = ساعت کارکرد واقعی ماه – ساعت کارکرد موظفی ماه

۱۱ = ۱۷۶ – ۱۸۷

مزد هر ساعت اضافه کاری = ( ۷.۳۳ ÷ مزد ثابت روزانه ) × ۱/۴

۴۵۶,۲۳۷ = ۱/۴ × ۷.۳۳ ÷ ۲,۳۸۸,۷۲۸

محاسبه مبلغ ۱۱ ساعت اضافه کاری در این ماه نیز به این صورت می باشد:

مبلغ اضافه کاری ماه = مزد هر ساعت اضافه کاری × ساعت اضافه کاری ماه

۵,۰۱۸,۶۰۷ = ۱۱ × ۴۵۶,۲۳۷

آیا اضافه کاری مشمول بیمه است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت از آنجایی که بر اساس قانون، اضافه کاری کارگران، جزء مزایای مستمر دریافتی کارگران محسوب می‌شود، مشمول پرداخت حق بیمه خواهد بود.

نحوه ثبت اضافه کاری در لیست بیمه نیز به این صورت است که، در لیست بیمه تامین اجتماعی باید مبلغ اضافه کاری را در بخش مزایای مشمول اضافه کرد. توجه داشته باشید از آنجایی که اضافه کاری مشمول بیمه می باشد، تا سقف حقوق بیمه تامین اجتماعی مشمول پرداخت حق بیمه می باشد.

بنابراین در مورد حداکثر اضافه کاری در لیست بیمه میتوان اینطور گفت که مزایای اضافه کاری به شرطی که در محدوده سقف بیمه تامین اجتماعی باشد مشمول بیمه می شود،

همچنین اگر با احتساب مبلغ اضافه کاری، حقوق از حداقل حقوق معاف از مالیات بیشتر شود مشمول مالیات حقوق نیز می باشد.

بر اساس قانون کار اضافه کاری از نظر زمانی محدودیت دارد و نمی توان ساعات زیادی را برای آن در نظر گرفت. همانطور که در ماده ۵۹ قانون کار اشاره شده است، اضافه کاری نباید بیش از ۴ ساعت در شبانه روز باشد. مگر در شرایط استثنا و توافق طرفین. بنابراین در صورتی که در شرایط عادی اضافه کاری روزانه را ۴ ساعت و ماه را ۳۰ روز در نظر بگیریم، حداکثر اضافه کاری در ماه برابر با ۱۲۰ ساعت خواهد شد.

در این بخش به بررسی اضافه کاری در قانون کار خواهیم پرداخت، و به این سوال پاسخ می دهیم که اضافه کاری طبق قانون کار چگونه محاسبه می شود؟

مطابق ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کاری کارگران در طول شبانه روز حداکثر ۸ ساعت و در طی یک هفته حداکثر ۴۴ ساعت در نظر گرفته شده است. بنابراین هر ساعتی اضافه بر این میزان، اضافه کاری محسوب خواهد شد. همچنین براساس ماده ۵۲ قانون کار، این میزان برای مشاغل سخت و زیان آور ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته می باشد.

در تبصره ماده ۵۹ قانون کار در مورد اضافه کاری آمده است که ساعات کار اضافی که توسط کارفرما به کارگران ارجاع می شود، نباید از ۴ ساعت در طول روز، بیشتر باشد. مگر در موارد استثنایی که طرفین، در این خصوص توافق نمایند. با توجه به ماده ۶۰ قانون کار، در مواردی که به دلیل جلوگیری از حوادث قابل پیش بینی یا اعاده فعالیت کارگاه، نیاز به کار اضافی باشد، کارفرما می تواند با پرداخت اضافه کاری، به میزان ۸ ساعت در طول روز، از کارگران درخواست انجام کار اضافه نماید. هرچند ضرورت این موضوع باید به تایید اداره کار برسد.

برای پاسخ به این سوال ابتدا نگاهی به قانون اضافه کاری می اندازیم. طبق ماده 59 قانون کار قانون کار، اضافه کاری باید با توافق کارگر و کارفرما صورت بگیرد و نباید هیچ اجباری در آن باشد. همچنین شرایط اضافه کاری کارگران عبارتند از:

• ساعت کاری کارگر نباید بین ۲۲ تا ۶ صبح باشد، به عبارتی کارگر نباید شب کار باشد ( ماده 61 قانون کار ).
• شغل کارگر نباید جزء مشاغل سخت و زیان آور باشد ( ماده 61 قانون کار ).
• همچنین سن کارگر نباید کمتر از ۱۸ سال باشد.

بسیاری از افراد در محاسبه حقوق اضافه کاری، حداقل مزد کارگران بدون سابقه را در نظر می‌گیرند. در حالی‌که در محاسبه مبلغ اضافه کاری باید مزد ثابت روزانه یا حداقل مزد توافقی محاسبه شود. در واقع پایه سنوات (مزد پایه) ماهیت مزدی دارد و جزء مزد و حقوق کارگران به حساب می آید. بنابراین در محاسبه مزایای تبعی مزد از جمله در محاسبه مبلغ اضافه کاری نیز تاثیر داشته و محاسبه می شود.

با توجه به اینکه اضافه کاری مشمول بیمه می باشد، ممکن است این سوال مطرح شود که آیا اضافه کاری جز سابقه محسوب میشود؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که اضافه کاری جزء سابقه محسوب نمی شود. درست است که در محاسبه حقوق و مزایا اضافه کاری تاثیر بسزایی در افزایش حقوق کارگران دارد، اما افزایش ساعات کار به دلیل اضافه کاری تاثیری در سابقه بیمه فرد ندارد.

در صورت اضافه کاری روز تعطیل، اگر وز تعطیل جمعه باشد کارفرما باید روز دیگری را بجای جمعه تعطیل کند. در غیر اینصورت باید 40 درصد مزد روزانه را بابت حق جمعه کاری پرداخت نماید و نیز کل ساعات حضور وی اضافه کاری (40 درصد مازاد بر مزد) منظور می شود.

نحوه محاسبه اضافه کاری شیفت 12 24 نیز به این صورت می باشد که چنانچه گردش کار شما در روز و شب واقع شود ۲۲.۵ درصد فوق العاده نوبت کاری تعلق می گیرد. کارکرد بیش از کارکرد موظفی ماه نیز به عنوان اضافه کار در نظر گرفته می شود.

در مورد اضافه کاری سرایدار نیز لازم است که ساعت شروع به کار و پایان کار در قرارداد مشخص شود و بر اساس آن اضافه کاری قابل محاسبه می باشد.

اضافه کاری در ماموریت در قانون پیش بینی نگردیده است و قابل پرداخت نخواهد بود. در واقع چیزی به عنوان قانون اضافه کاری در ماموریت وجود ندارد، مگر اینکه بین کارفرما و کارگر (مامور) در این خصوص توافق صورت پذیرفته باشد . درغیراینصورت ملاک پرداخت همان حق ماموریت روزانه است.

همانطور که مطرح شد مبنای محاسبه اضافه کاری حقوق ثابت یا مبنا می باشد. طبق تبصره ۲ ماده ۳۶ قانون کار در کارگاه هایی که طرح طبقه بندی مشاغل به مرحله اجراء درآمده است مزد گروه و پایه، مزد مبنا را تشکیل میدهد.