کارهای سخت و زیان آور کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار غیراستاندارد است و در اثر اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتراز ظرفیتهای طبیعی )جسمی و روانی) در وی ایجاد می شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن است و نمیتوان با به کارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و… صفت سخت و زیانآور را از آن مشاغل کاهش داد یا حذف کرد.
قانون مشاغل سخت و زیان آور در ایران
نمایندگان مجلس شورای اسامی، به منظور ساماندهی و استانداردسازی وضعیت محیطی کارگاه ها و کارخانجات در مهرماه سال ۱۳۸۰، قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور را تصویب کردند. این قانون مشاغل را به دو گروه »الف« و »ب« تقسیم بندی می کند؛
گروه الف مشاغلی هستند که صفت سخت و زیان آوری با ماهیت شغل وابستگی دارد، اما می توان با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر مناسب توسط کارفرما سختی و زیان آوری آنها را حذف کرد. در این مورد قانونگذار دو سال مهلت داده است تا کارفرمایان با به کارگیری تمهیداتی صفت سخت و زیان آور بودن این مشاغل را حذف و از شمول این قانون خارج شوند.
گروه »ب« نیز مشاغلی هستند که ماهیت آنها سخت و زیان آور است و هرچند با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی توسط کارفرما می توان صفت سخت و زیان آوری آنها را کاهش داد، ولی کماکان سخت و زیان آوری آنها حفظ می شود. قانون کارفرمایان را مکلف کرده است بابت سنوات کار کارگران در چنین مشاغلی ۴ درصد حق بیمه بیشتر به سازمان تامین اجتماعی پرداخت کنند. همچنین اگر بیمه شده تقاضای بازنشستگی داشته باشد، کارفرما باید حق بیمه سال های ارفاقی را به طور یکجا به سازمان پرداخت کند
در حالی که قانونگذار هدف اصلی از تصویب این قانون را استانداردسازی محیط کار و رفع شرایط نامطلوب، آلوده و غیراستاندارد کارگاهها و کارخانجات مختلف اعلام کرده است، سازمان تامین اجتماعی را مکلف کرده است کارگرانی را که ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب در مشاغل سخت و زیان آور مشغول به کار بوده اند، بدون لحاظ کردن شرط سنی، با ۱۰ سال و ۵ سال سابقه ارفاقی با ۳۰ روز حقوق بازنشسته کند. در آن مقطع، بسیاری از کارفرمایان کارخانجات و صنایعی که دچار بحران منابع و نقدینگی بودند، از تصویب وابلاغ این قانون خوشحال شدند، زیرا تنها راه نجات خود را استفاده از تسهیلات این قانون به منظور تعدیل نیروی اشتغال خود یافتند.
چنین دیدگاهی از سال ۸۰ تا پایان سال ۹۳ منجر به بازنشسته شدن حدود ۲۵۰ هزار نفر با متوسط اعطای ۹ سال سابقه ارفاقی شد که در عمل نتایج اسفباری را متوجه سازمان تامین اجتماعی کرده است. آمار و ارقام نشان از آن دارد که طی ۱۴ سال گذشته، اجرای این قانون باعث کاهش ضریب پشتیبانی از عدد ۹ به ۷/۶ بیمه شده در مقابل یک مستمری بگیر شده و نقش بسزایی در نامتعادل شدن منابع و مصارف تامین اجتماعی داشته است. نکته جالب اینکه طبق اعلام سازمان تامین اجتماعی، متوسط هزینه برقراری این نوع بازنشستگی برای هر فرد در مجموع مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان برآورد شده است. با نگاهی به سال های گذشته باید اذعان کرد که اجرای این قانون به مرور از مسیر و اهداف اصلی خود منحرف شده است، در حالی که هدف استانداردسازی محیط کار بود؛
اما در طول ۱۴ سال گذشته به ندرت کارفرمایی محیط کارگاه را استانداردسازی و شرایط سخت و زیان آوری را حذف کرده یا کاهش داده است،
تغییرات مکرر متن آیین نامه اجرایی و افزودن تبصره های مختلف بدون توجه به ابعاد کارشناسی و علمی ارائه شده از سوی سازمان تامین اجتماعی کماکان ادامه یافته و کار را به جایی رسانده است که در حال حاضر تقریبا هر کارگری با هر شغلی می خواهد شانس خود را در بازیی که بازنده اش تنها سازمان تامین اجتماعی و منابع متعلق به عامه بیمه شدگان است بیازماید.
شناسایی هزاران شغل تحت عنوان سخت و زیان آور بر اساس برخی گزارش ها و با توجه به بررسی جداگانه هر شغل با توجه به شرایط خاص آن گویای این واقعیت تلخ است که عملکرد کمیته های تشخیص مشاغل سخت و زیان آور در بسیاری موارد قابل دفاع نیست.
قانون مشاغل سخت و زیان آور در ترکیه
اما در کشور ترکیه در مجموع تنها ۱۵ عنوان شغلی سخت و زیان آور شناخته می شود و سنوات ارفاقی آنها فقط برای ۱۵ شغل به طور متوسط ۳ ماه در نظر گرفته شده است، غیرکارشناسی بودن و عدم تطابق این قانون با مبانی محاسبات بیمه ای را بیشتر آشکار می سازد.
نویسنده : عزیز آذرخرداد ، کارشناس فرهنگی معاونت فرهنگی و اجتماعی
در صورتی که در زمینه بیمه تامین اجتماعی یا قانون کار نیاز به مشاوره تلفنی تخصصی دارید از طریق صفحه اصلی سایت بیدبرگ درخواست مشاوره خود را ثبت کنید
