نظام های حقوقی سالم و پیشرفته به سیستم دادرسی کارآمد خود متکی هستند.
اگر بستر های لازم برای احقاق حق ذینفعان در یک قانون و مقرره فراهم نشود، قطعا یکی از ارکان وجود عدالت دچار تزلزل و نقصان میشود. دادرسی در هر کشور و سیستم قضایی فیلتری است که روابط قانونی و اداری افراد را پالایش میکند. در حقوق کار و تامین‌اجتماعی نیز این موضوع صادق است، چراکه هرگونه حق و تکلیف در این زمینه موکول به تشخیص و تعیین صاحبان آن است و بدون وجود مرجع و سیستمی که بتواند سره را از ناسره و درست را از نادرست تمیز دهد، نیل به چنین نظامی ممکن نخواهد بود. از این رو هم در قانون کار و هم در قانون تامین‌اجتماعی مراجعی جهت دادرسی پیشبینی شده است. افراد میتوانند شکایات و تظلمات خود را در این مراجع مطرح و خواستار رسیدگی و حل آن ها شوند. مراجع و کمیسیون هایی که در این خصوص در قوانین کار و تامین‌اجتماعی معرفی میشوند، عبارت‌اند از:
۱. هیئت های حل اختلاف وزارت کار
این هیئت ها که در ادارات کار استان ها تشکیل میشوند، به شکایات کارگران علیه کارفرمایان و برعکس در چارچوب روابط کار و ضوابط مندرج در قانون کار رسیدگی میکنند. اهم موضوعاتی را که در این هیئت ها مورد رسیدگی و صدور رای قرار میگیرد به این موارد میتوان خالصه کرد:
تشخیص ارتباط کاری بین کارفرما و کارگر (قرارداد کار)،حقوق و مزایا اعم از حقوق مبنا و مزایای انگیزشی:
بن، حق مسکن، عائله‌مندی، اضافه‌کاری، نوبت‌کاری، عیدی، سنوات سالانه، فوق‌العاده های شب‌کاری، جمعه‌کاری، نوبت‌کاری، سختی کار، بیمه بیکاری، حق ماموریت، تعطیلات، مرخصی ها، ساعات کار، شرایط کار، بهداشت و حفاظت فنی، طبقه‌بندی مشاغل، بیمه تامین‌اجتماعی در چارچوب ماده ۱۴۸ قانون کار، رسیدگی به هرگونه شکایات و اختلاف بین کارفرما، کارگر، و کارآموز در چارچوب قانون کار. فرایند دادرسی در این هیئت ها دومرحله‌ای است و رای هیئت بدوی یا هیئت تشخیص در ظرف پانزده روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظر است. رای هیئت حل اختلاف یا تجدیدنظر قطعی است و کارفرما و کارگر ملزم به اجرای آن هستند. در صورتی که هریک از کارفرما یا کارگر نسبت به رای قطعی هیئت های حل اختلاف معترض باشند میتوانند به دیوان عدالت اداری شکایت کنند. در غیر این صورت آرای قطعی هیئت های حل اختلاف برای کارفرما و کارگر الزامی است.
۲. دیوان عدالت اداری
یکی از وظایف و اختیارات این دیوان رسیدگی به شکایات و اعتراضات مردم نسبت به آرا و تصمیمات قطعی هیئت های حل اختلاف وزارت کار و کمیسیون های تشخیص مطالبات سازمان تامین‌اجتماعی، کمیسیون های پزشکی و… است. در حال حاضر رسیدگی در دیوان عدالت اداری دومرحله‌ای است. آرای دیوان برای دستگاه های اداری و ازجمله هیئت های حل اختلاف وزارت کار و سازمان تامین‌اجتماعی لازم الاجراست.
۳. کمیسیون های تشخیص مطالبات سازمان بیمه تامین‌اجتماعی
این کمیسیون ها وظیفه رسیدگی به اعتراضات کارفرمایان نسبت به بدهی های بیمه‌ای، جرائم و خساراتی را بر عهده دارند که از طرف شعب سازمان تامین‌اجتماعی ابلاغ میشوند. کمیسیون های تشخیص مطالبات دارای دو مرحله بدوی و تجدید نظر هستند. به آرای تجدید نظر و رای های کمیسیون بدوی در صورتی که در مهلت زمانی مقرر (۲۰ روز) اعتراض نشود قطعی هستند. کارفرمایانی که نسبت به آرای قطعی کمیسیون ها معترض هستند میتوانند به دیوان عدالت اداری شکایت کنند.
۴. کمیسیون های پزشکی
وظیفه کمیسیون های پزشکی رسیدگی به درخواست های پزشکی بیمه‌شدگان از قبیل تشخیص ازکارافتادگی های کلی، جزئی و نقص عضو، تعیین درصد ازکارافتادگی، تشخیص حوادث ناشی از کار، و بررسی استراحت های پزشکی طولانی‌مدت است. شکایت از آرای قطعی کمیسیون های پزشکی در دیوان عدالت اداری میسر است، ولی به لحاظ اینکه این کمیسیون ها تخصصی است فقط از نظر شکلی امکان درخواست رسیدگی در دیوان وجود دارد و دیوان به موضوعات تخصصی پزشکی ورود نخواهد کرد.
۵. کمیته تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور
این کمیته در ادارات کار استان ها تشکیل میشود و وظیفه انطباق مشاغل مشمول قانون کار را با مقررات و ضوابط سخت و زیان‌آور دارد. این کمیته با توجه به نوع شغل و شرایط خاص آن به صورت مصداقی هر شغل را مورد بررسی قرار میدهد.
