ذکر این نکته ضروری است که پوشش بیمه آتش سوزی برای اولین بار جهت حفظ و حراست اماکن تجاری و منازلمسکونی در اروپا به وجود آمد.
بلافاصله بعد از آتش سوزی بزرگی که در سال ۱۶۶۶ در لندن از یک دکان نانوایی آغازشد و بزودی به ساختمانهای مجاور توسعه پیدا کرد و در نتیجه ۴۰۰ کوچه وخیابان شهر لندن به مساحت تقریبی۱۷۵ هکتار شامل حدود ۱۳۰۰۰ واحد مسکونی و تجاری از بین رفت، لزوم ارائه پوششهای بیمه ای آتش سوزیاحساس شد.
این آتش سوزی چهار روزه که خسارات جبرانناپذیری به بار آورد باعث شد که سایر کشورهای اروپایی به فکر ارائهاین پوششها بیفتند و به همین دلیل اولین پوششهای بیمه ای آتش سوزی توسط اتحادیههای صنفی پیش بینی شد.بعد از آتش سوزی سال ۱۶۶۶ میل ادی، چهار مؤسسه و شرکت در انگلستان اقدام به ارائهپوششهای آتش سوزی کردندکه عبارتند از :
– اولین مؤسسه تأسیس شده به نام اداره آتش سوزی بود که بعد از مدتی فعالیت نام خود را به فنیکستغییر داد.
– مؤسسه دوم که از سوی شهرداری لندن برای ارائه پوشش بیمه آتش سوزی تأسیس شد کورپوریشن آفلندن نامیده میشد که نتوانست درجامعه موفقیتی به دست آورد و تعطیل شد.
– سومین مؤسسهای که در سال ۱۶۸۳ به رقابت با اداره آتش سوزی لندن پرداخت به نام مؤسسه دوستان معروف شد. با نگاهی به بیمه نامههای اینمؤسسه درمییابیم که نرخ آتش سوزی برای منازلی که با چوب ساخته شدهبود دو برابر بقیه تعیین میشد. آخرین این گونه مؤسسات که در لندن به ثبت رسید به صورت تعاونی اداره میشد و مقررات و اساسنامه خاصخود را داشت. این شرکت براساس ضوابط و مقررات اساسنامه خود، برای بیمه نامههای صادر شده اعضای خود،حق عضویتی دریافت میداشت. ترجمه به ثبت رسیده نام این شرکت عبارت است از مؤسسه دوستان برایبیمه کردن ساختمانها در مقابل آتش سوزی. این شرکت بعدها باتوجه بهعلامت تجاری خود که دودست بود بهنام دست در دست شهرت یافت. بعد از انقلاب صنعتی اروپا و تأسیس واحدهای صنعتی و کارخانههای مختلف گسترش و پیچیدگی تولید باعثشد که بیمه آتش سوزی و شرایط بیمه نامههای صادر شده هم دچار تحول و پیچیدگی گردد و روند رشد و تکامل اینرشته بیمه ای باتوجه به نیازهای ایجاد شده سرعت چشمگیری پیدا کند; زیراسرمایهگذارانی که در بخش صنایع بهسرمایهگذاری پرداخته بودند به خطرات نهفته در راه این سرمایهگذاری واقف بودند و به همیندلیل نیاز به حفظسرمایهها باعث شد تا بیمه آتش سوزی بسرعت رشد و توسعه پیدا نماید.
بیمه آتش سوزی
اصولا در صدور بیمه نامه آتش سوزی باید سه اصل حسن نیت، نفع بیمه ای و اصل جبرانخسارت وجود داشته باشد تا بیمه نامه بر اصول صحیح و درستی استوار باشد، زیرا بیمه گذار موظفاست کلیه سئوالات مندرج در فرم پیشنهاد بیمه آتش سوزی را براساس حسن نیت و با دقت پاسخ دهد.در عوض بیمه گرموظف است که در صورت بروز حریق و ایجاد خسارت، حداکثر خسارات مالی حادثشده را باتوجه به شرایط بیمه نامه، و مشروط بر این که از سرمایه بیمه ای تجاوزنکند در وجه بیمه گذاربپردازد. اولین مرحله رسیدگی به خسارت اعلام شده، توسط بیمه گر همان توجیه و رسیدگی به مسئلهنفع بیمه ایبیمه گذار در مورد بیمه است.
در مورد خسارات ناشی از آتش سوزی، بسیاری از مردم به مفاهیم آتش ، آتش سوزی و خساراتناشی از آتش سوزی استناد میکنند، بدون این که از نقطهنظر قوانین بیمه ای از تعریف دقیق آتش سوزی ومفهوم واقعی آن اطلاع داشته باشند بنابرایندرعرفبیمه ، خساراتناشیاز آتش مفید (آتش بخاری،اجاقهایپخت و پز) تا زمانی کهدر مکان تعبیه شده قرار داشته باشد دارای پوشش بیمه ای نیست، لذا دربیمه نامه آتش سوزی آتش را چنین تعریف کردهاند در این بیمه نامه منظور ازآتش عبارت است از ترکیبهر ماده با اکسیژن به شرط آن که با شعله همراه باشد.
در بیمه نامه آتش سوزی، نه تنها خطرات مستقیم ناشی از آتش سوزی تحت پوشش قرار دارد، بلکهخسارات غیرمستقیم ناشی از نشت حرارت، دود، خاکستر، آب، مواد شیمیایی آتش نشانی و خرابشدن مورد بیمه هم دارای پوشش بیمه ای است. شرکتهای بیمه ، بیمه نامههای آتش سوزی را به چندینصورت صادر میکنند که هریک از آنها به منظوری و با هدف ارائه خدمت مناسب خواست و میلبیمه گذاران طرحریزی شده است تا بخشی از مشکلات آنها را حل کند. انواع شناخته شده این بیمه نامهدر ایران عبارتند از :
بیمه نامه آتش سوزی با سرمایه ثابت
با این نوع پوشش بیمه ای، بیمه گر خسارات ناشی از آتش سوزی به اموال مورد بیمه را تا حداکثرسرمایه مندرج در بیمه نامه و به میزان زیان وارد شده جبران میکند. اصولا خسارات پرداختنینمیتوانداز مابهالتفاوت ارزش هریکاز اقلامبیمه شده بلافاصلهقبل و بعداز بروز خسارت و یا در صورتوقوع حادثه منجر به خسارت کلی، از مبلغ بیمه شده هریک از اقلام خسارت دیده بیشتر باشد.
بیمه گذاردر زمان اخذ پوشش بیمه ای باید دقت کند که اموال خود را به قیمت واقعی آن بیمه کند، در غیر اینصورت براساس ماده ۱۰ قانون بیمه در صورتی که مالی به کمتر از ارزش واقعی خود بیمه شده باشد،بیمه گرفقط بهتناسب مبلغیکه بیمه کرده بهقیمتواقعی مالمسئول جبرانخسارت بیمه گذار خواهد بود.
بیمه نامه عمومی یا اظهارنامهای
همانطور که قبلا ذکر شد، معمولا شرکتهای بیمه ، در زمان صدور بیمه نامههای آتش سوزی، سرمایهمعینی را برای ماشینآلات و یا مواد اولیه و یا در جریان ساخت به عنوان حداکثر سرمایه برای پرداختخسارت در بیمه نامه قید میکنند. این حداکثر سرمایه معمولا از طرف بیمه گذار تعیین میشود. امروزهباتوجه به پیچیدگی واحدهای تولیدی، صنعتی و حجم مبادلات و کالایی که هر روز به انبارها وارد و یا ازآن خارج میشود و درنظر گرفتن تورم و افزایش قیمتها در مدت کوتاه باعث شده که صاحبان صنعت وتولید کنندگان پوشش بیمه ای مورد نیاز خود را به نحوی دریافت کنند که در صورت بروز حادثه حریق،سرمایههای تحت پوشش بیمه ای به ارزش روز بوده و در زمان وجود نوسانات شدید در قیمت و یا درمیزان موجودی، نیاز به افزایش و یا کاهش آن از طریق صدورالحاقیه نباشد.
از ویژگیهای خوب این نوع پوشش بیمه ای آن است که در بیمه نامههای اظهارنامهای، سقفحداکثری برای تعهد بیمه گر در مورد جبران خسارت معین میشود و بیمه گذار هم براساس شرایطبیمه نامه و مدت تعیین شده در آن برای اعلام موجودی خود در طول مدت اعتبار بیمه نامه اقدامات لازمرا انجام میدهد. براساس توافق انجام شده، اعلام میزان موجودی میتواند ماهانه، سه ماهه و یا کمتر وبیشتر باشد، اما باید اضافه کرد، که هرچه فاصله مدت اعلام موجودی کمتر باشد، در زمان بروز خسارترقم واقعیتر و صحیحتر محاسبه خواهد شد، اما در صورتی که بیمه گذار براساس شرایط قرارداد عملنکرده، موجودی خود را بموقع اعلام نکند، در صورت بروز خسارت، حداکثر مبلغ بیمه شده مأخذ ومبنای محاسبه خسارت قرار خواهد گرفت و بیمه گر ضمن انجام حسابرسی دفترها، اسناد و مدارکمعتبر بیمه گذار، نسبت به تعیین موجودی و تسویه خسارت اقدام خواهد کرد.
محاسبه حق بیمه اینگونه بیمه نامهها به صورت موقت است و به مأخذ حداکثر سقف مندرج در بیمه نامه دریافت میشود.اما ممکن است اظهارنامههای ارسالی از سوی بیمه گذار کمتر از سقف سرمایه بیمه نامه باشد که در اینصورت بیمه گر و بیمه گذار توافق میکنند که ۷۵% حق بیمه سقف قرارداد پرداخت شود و حق بیمه قطعی پس از پایان دوره بیمه نامه و بررسی اظهارنامههای ارسالی محاسبه گردد. اما به هر حال حق بیمه قطعی در هیچ زمان کمتراز ۵۰% حق بیمه اصلی بیمه نامه نخواهد بود.
به هر حال در زمان صدور بیمه نامههای اظهارنامهای باید دقت کرد که اظهارنامههای ارسالی بدقتمورد رسیدگی قرار گیرد و ارسال آنها هم بموقع صورت پذیرفته و مبلغ اظهارنامه نیز از حداکثر سقفبیمه نامه بیشتر نباشد، زیرا حداکثر تعهد بیمه گر همان سقف بیمه نامه است و چنانچه بیمه گذار موجودیبیشتری در انبار دارد حتماًً باید طی الحاقیهای سقف بیمه نامه را افزایش دهد.
بیمه نامه آتش سوزی با شرایط جایگزینی و بازسازی
کاربرد این نوع بیمه نامه در زمانی توصیه میشود که ارزش واحدهای صنعتی و تجاری و یا صنفی بهدلیل اعمال ضریب استهلاک یا مستهلک شده و یا به ۵۰% و یا بیشتر کاهش یافتهاست درصورتیکهجایگزینی و یا بازسازیهمینواحدهای مستهلکشده بهدلیل شرایط خاص اقتصادی جامعه به چندینبرابر افزایش یافته است. درصورت وجود چنین شرایطی، بیمه گر توافق میکند که بیمه گذار کلیهتأسیسات و داراییهای خودرا مجدداًً و به ارزش روز ارزیابی کند و آنها را با قیمتهای جدید تحتپوشش درآورد. دراینحالت چنانچه اموال موردبیمه بهعلتبروز یکیازخطرات مشمولبیمه تلفشدهو یا خسارتببیند، بیمه گر نسبتبه تعمیر و بازسازی ساختمان آسیبدیده و چنانچه ماشینآلات واحدصنعتی باشد، نسبت به جایگزینیآن اقداملازم را انجام خواهدداد. یکی از جنبههای مهم و حیاتیبیمه نامه که نمونه بارز ارائه خدمات قابل قبول شرکت بیمه است، در انجام عمل بازسازی و جایگزینیدر اسرع وقت و در واقع در مدت زمان متعارف و قابل قبول است.
خسارت و هزینههای قابل تأمین
بیمه مرکزی ایران در راستای اهداف خود برای تنظیم و تعمیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایتبیمه گذاران و بیمه شدگان شرایط جدید بیمه نامههای آتش سوزی را در تاریخ۲۷/۸/۶۶ به تصویبشورای عالی بیمه رسانید و شرکتهای بیمه موظف شدند که شرایط جدید را از سال ۱۳۶۷ به اجرادرآورند. ۳ سال بعد از این تاریخ، تعرفه بیمه آتش سوزی و خطرات اضافی (تبعی) مشتمل بر ۱۶ ماده و۷ تبصره در تاریخ ۴/۶/۱۳۷۰ به تصویب شورای عالی بیمه رسید و براساس آن خطرات آتش سوزی به۹ طبقه تقسیم گردید که حداقل نرخ طبقه یک ۰/۳ در هزار وطبقه نه ۴/۲ در هزار تعیین شد.
براساس شرایط جدید، خسارت و هزینههای قابل تأمین آن به شرح زیر مشخص شده است.
- ۱- خسارتهای مستقیم ناشی از آتش ، صاعقه و انفجار دارای پوشش بیمه ای است.
- ۲- خسارت و هزینههایی که به منظور جلوگیری از توسعه خسارت از طرف بیمه گذار انجاممیشود تحت پوشش بیمه ای است.
- ۳- هزینههای ناشی از نقل مکان ضروری مورد بیمه و یا خسارات ناشی از این گونه عملیات که بهمنظور نجات کالای مورد بیمه صورت پذیرفته باشد.
- ۴-در صورت موافقت بیمه گر و پرداخت حق بیمه اضافی مربوط، میتوان خطرات اضافی(تبعی) دیگری از قبیل زلزله، طوفان، سیل، سقوط هواپیما، ضایعات آب و برف و شکست شیشه راتحت پوشش قرارداد. این خطرات اضافی معمولا به صورت یک الحاقیه جداگانه و ضمیمه بیمه نامهاصلی تحت پوشش بیمه ای قرار میگیرد.
در صورت بروز خسارت در محل و مکان مورد بیمه ، خسارات قابل پرداخت در هر مورد نمیتواندبیشتر از مابهالتفاوت ارزش هریک از اقلام بیمه شده بلافاصله قبل و بعد از وقوع خسارت و یا در صورتخسارت کلی بیشتراز مبلغ بیمه شده هریک از اقلام.
خسارت و هزینههای غیرقابل تأمین
بیمه نامه آتش سوزی مانند سایر بیمه نامهها دارای استثنائاتی است که چنانچه منشأ و مبدأ خطر یکیاز این استثنائات باشد بیمه گر تعهدی در جبران خسارت ندارد. بعضی از این خطرات که به عنواناستثنائات ذکر شدهاند با توافق بین بیمه گر و بیمه گذار و پرداخت حق بیمه اضافی مربوطه میتواندتحت پوشش بیمه ای قرار گیرد. خطرات استثناء شده عبارتند از:
- – خسارات ناشی از جنگ، جنگ داخلی، شورش، آشوب، بلوا، قیام، انقلاب، کودتا، اغتشاشات داخلی و یا اقدامات احتیاطی و انتظامی.
- – خسارات ناشی از زلزله، ریزش زمین، سیل، آتشفشان، طغیان رودخانه، حریق تحتالارضی وبلایای آسمانی (خطرات فاجعه یا خطرات طبیعی).
- – خسارات ناشی از انفجار مواد منفجره (دینامیت، تی ان تی و باروت)
- – خسارات ناشی از انفجار اتمی، اشعه رادیواکتیویته و یونزا
- – خسارات وارد به مسکوکات، پول، اوراق بهادار، فلزات قیمتی، جواهرات و سنگهای گرانبها.
- – خسارات وارد به اسناد، نسخ خطی و هزینه بازسازی، جمعآوری مجدد اطلاعات و یا تنظیم دفاتربازرگانی