قانون تامین اجتماعی در زمینه تامین اجتماعی و در ارتباط با مشمولین بالقوه تامین اجتماعی در کشور یک قانون عام است. 

به این معنا که با توجه به لزوم برخورداری آحاد جامعه از حمایت های تامین اجتماعی براساس اصل ۲۹ قانون اساسی، کسانی که در جامعه اشتغال دارند و تحت پوشش هیچگونه نظام و صندوق بیمه و تامین اجتماعی خاصی قرار ندارند، به لحاظ عمومیت قلمرو قانون تامین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴، مشمول این قانون و مقررات آن میشوند. این عمومیت تا به آنجاست که حتی اگر کسی اشتغال نیز نداشته باشد براساس بند »ب« ماده ۴ قانون تامین اجتماعی میتواند به صورت خویشفرما مشمول حمایت های تامین اجتماعی قرار گیرد.

این قابلیتی است که در دیگر صندوقهای بازنشستگی کشور وجود ندارد. درواقع سایر صندوقهای بازنشستگی تابعین خاص خود را پوشش میدهند و براساس مقررات خود نمیتوانند افراد و گروههای غیرتابع را به صندوق خود راه دهند. مانند صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح برای افزارمندان، صندوق بازنشستگی کشوری مختص کارمندان دستگاههای دولتی، صندوق بازنشستگی بانکها برای کارکنان بانکها و صندوق بازنشستگی بیمه برای شرکتهای بیمه تجاری و…

بیان این نکته به این معنا نیست که بیمه تامین اجتماعی متکفل بیمه‌های اجتماعی در کشور و اجرای اصل ۲۹ قانون اساسی است، بلکه به موجب اصل مذکور دولت مکلف به برقراری نظام بیمه‌ای فراگیر برای کلیه آحاد جامعه با مشارکت مردمی است، و چنانچه بخواهد در این امر تعهدی بر دوش تامین اجتماعی بگذارد، طبق قانون و اصل ۷۵ قانون اساسی باید بار مالی آن پیشبینی و تامین شود.

اگرچه باید پذیرفت بیمه تامین اجتماعی به لحاظ تحت حمایت داشتن نیمی از جمعیت کشور (۴۰ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر بیمه‌شده اصلی و تبعی) بزرگترین سازمان بیمه کشور به شمار میرود و در استقرار نظام فراگیر تامین اجتماعی در کشور از جایگاه ویژهای برخوردار است.

ماده ۴ قانون تامین اجتماعی مشمولین این قانون را به شرح زیر مشخص کرده است:

۱- مهمترین قشری که بر اساس قانون تامین اجتماعی ، مشمول مقررات تامین اجتماعی میشود کارگران و کارکنانی هستند که در کارگاهها، کارخانه‌ها و شرکتهای بخش خصوصی مشغول به کارند و از نظر نظام استخدامی نیز تحت پوشش قانون کار قرار میگیرند. بر این اساس کسانی که در مقابل دریافت مزد و به دستور کارفرما در جایی اشتغال مییابند، به طور اجباری (قهری) مشمول بیمه قرار میگیرند و کارفرمایان مربوطه موظف به پرداخت حق‌بیمه آنها به بیمه تامین اجتماعی هستند.

با این اوصاف برای اینکه شخصی مشمول قانون کار و ماده ۱۴۸ آن (مرتبط با بیمه کردن کارکنان) قرار بگیرد، باید دو ویژگی را دارا باشد. ویژگی اول این است که در قبال دریافت مزد و حق‌السعی، خدمات خود (فیزیکی یا فکری) را ارائه کند. ویژگی دوم این است که توسط شخص دیگری که در اینجا کارفرما نام دارد به کار گرفته شود و درواقع به دستور کارفرما مشغول به کار شود. مطابق این تعریف کسانی که به صورت تبرعی و رایگان کار میکنند و همچنین کسانی که به صورت خوداشتغالی فعالیت دارند و کارفرمای مشخصی ندارند، از شمول قانون کار و تامین اجتماعی خارج‌اند. البته با وجودی که برخی از کارگاهها از شمول قانون کار خارج شده‌اند، از نظر تامین اجتماعی همچنان مشمول مقررات و حمایت‌های قانون تامین اجتماعی هستند. مانند کارگاههای خانوادگی که از شمول قانون کار خارج‌اند ولی مشمول قانون تامین اجتماعی میشوند.

۲- گروه دومی که طبق بند »ب« ماده ۴ قانون تامین اجتماعی میتوانند تحت پوشش خدمات بیمه تامین اجتماعی قرار بگیرند، صاحبان حرف و مشاغل آزاد هستند. این گروه کارفرمای خاصی ندارند.

در واقع برای شخصی کار نمیکنند، بلکه خود کارفرمای خود محسوب میشوند. این گروه میتوانند خود را بیمه خویش‌فرما کنند. این نوع بیمه اختیاری است و اجباری در پذیرش آن وجود ندارد. در این نوع بیمه قرارداد دوجانبه بین سازمان و فرد متقاضی منعقد میشود و در چارچوب این قرارداد بیمه تامین اجتماعی متعهد به ارائه خدمات و انجام تعهداتی میشود و متقاضی بیمه نیز موظف میشود مبلغی را به عنوان حق‌ بیمه در ظرف زمانی خاص پرداخت کند. در اینجا به دلیل اینکه کارفرمایی وجود ندارد شخص خود راسا موظف به پرداخت حق بیمه است و در صورت عدم پرداخت حق‌ بیمه سابقه ای نیز برای او منظور نمیشود.

تعهدات و خدمات سازمان در این نوع بیمه با بیمه اجباری متفاوت است و این تفاوت ناشی از نداشتن کارفرماست. مواردی که در این نوع بیمه ارائه نمیشود شامل بیمه بیکاری، غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری و کمک‌هزینه ازدواج و… میشود.

بیمه خویش‌فرما خود به دو دسته بیمه اختیاری و بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد تقسیم میشوند. بیمه اختیاری تمهیدی است برای ادامه بیمه برای کسانی که قبال مشمول تامین اجتماعی بودهاند.

در این نوع بیمه فرد میتواند با ۳۰ روز سابقه و حداکثر ۵۰ سال سن مشمول بیمه اختیاری شود. در بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد، نیازی به سابقه قبلی نیست و با اظهار و بیان خود شخص مبنی بر اشتغال در مشاغل آزاد و اعالم نوع اشتغال میتواند مشمول بیمه قرار گیرد.

سقف سنی در این بیمه نیز ۵۰ سال است مگر آنکه متقاضی به ازای هر سال افزایش سن، یک سال سابقه قبلی داشته باشد.

۳- گروه دیگری که براساس بند »ج« مشمول تامین اجتماعی میشوند دریافت‌کنندگان خدمات از سازمان هستند که شامل مستمری‌بگیران بازنشسته، ازکارافتاده، بازمانده و مقرریبگیران بیمه بیکاری میشوند.

۴- برخی از اقشار و گروه های دیگر نیز مشمول قانون تامین اجتماعی قرار دارند که مطابق قوانین مصوب خاص مجلس تحت پوشش قانون مذکور قرار گرفته‌اند؛ از قبیل رانندگان برون‌شهری و درون‌  شهری، باربران، قالیبافان، کارگران ساختمانی، هنرمندان و نویسندگان و…

دیدگاهتان را بنویسید